آیین ازدواج و رسم و رسوم در دین‌ها و فرهنگ‌های جهان

پیشگفتار

در این پژوهش به صورت نمادین نام داماد «فرهاد» و نام عروس «شیرین» انتخاب شده است.

ازدواج در آیین زرتشت

در آیین زرتشتی چون رهایی اختیاری نیست، به این جهت برای زناشویی مهریه ای قید نمیشود.

دختر در شانزده سالگی و پسر در هجده سالگی میتواند با رضایت اولیای خود ازدواج کند.

در آیین زرتشت مانعی برای ازدواج با پیروان سایر مذاهب وجود ندارد.

در آیین زرتشت مرد و زن فقط یک همسر همزمان میتوانند داشته باشند.

در آیین زرتشت ازدواج به پنج گونه انجام می گیرد:

1. پادشاه زنی: این ازدواج عبارت از این است که پسر و دختر برای نخستین بار با رضایت والدین خود با یکدیگر ازدواج کنند.
2. ایوک زنی: یعنی مردی بخواهد با یگانه دختر پدری ازدواج کند. چون دختر نمی‌تواند دارایی خانه پدر را به خانواده دیگر منتقل کند، موظف است که پس از ازدواج، نخستین پسر خود را به جای فرزند پدرش قرار داده دارایی را به او بسپارد تا از انقراض خانواده پدرش جلوگیری کند.چنین زنی را ایوک زنی می‌گویند.
3. چاکر زنی: این ازدواج در مورد زن یا مرد بیوه است که بخواهد پس از درگذشت همسر اوّل همسر دیگر انتخاب کند. چون برابر کیش زرتشتی، جفت اوّل در گیتی و عالم پس از مرگ همسر شخص است و مقام پادشاه را دارد، لذا همسر دوّم در عالم دیگر، مقام چاکر را در برابر همسر اوّل خواهد داشت. همچنین وقتی که مرد بخواهد برای دارا شدن فرزند با رضایت زن اوّل همسر دیگری اختیار کند زن دوّم نیز در مقابل زن اوّل مقام چاکر زنی را خواهد داشت، یعنی در حقیقت به منزله چاکر و خدمتکار است.
4. خودسر زنی: این ازدواج عبارت است از این که دختر و پسر بالغ پیش از رسیدن به بیست و یک سالگی بخواهند بدون رضایت پدر و مادر خود با یکدیگر ازدواج کنند، در این صورت موبد حقّ دارد صیغه عقد را جاری سازد، ولی مادامی که نارضایتی اولیای آن‌ها باقی است، این زن و شوهر از اِرث محروم خواهند بود.
5. ستر زنی: اگر زن و شوهری بچّه دار نشوند و بچه‌ای را از سر راه برداشته یا از قوم و خویشان بی‌بضاعت گرفته به فرزندی قبول کنند، در مورد این بچّه وقتی که بزرگ شد مانند ایوک زنی عمل می‌شود، بدین طریق که اوّلین پسر آن دختر خوانده، فرزند پدرخوانده محسوب می‌شود و پس از فوت پدرخوانده، صاحب دارایی و املاک خواهد شد.

ازدواج در آیین بودا

ازدواج در آیین بودایی ساده است و رسم و رسوم خاصی ندارد. تنها نکته ای که از زبان بودا در مورد ازدواج شنیده شده است همانا لزوم برابری زن و مرد و احترام دوطرفه زوجین در زندگی زناشویی است.

در آیین بودا مانعی برای ازدواج با پیروان سایر مذاهب وجود ندارد.

روش اجرای عقد

زوج‌ها بعد از اتمام نیایش، از کاسه‌ی آبی که در طول مدّت نیایش رو‌به‌روی مجسمه‌ی بودا قرار دارد کمی می‌نوشند و مابقی را راهب به گلبرگ‌های گل آغشته می‌کند و بر سر آن‌ها و مهمان‌ها می‌پاشد. در پایان، عروس و داماد به پند و اندرز‌های راهب دیگری در باب ازدواج و لزوم مسئولیت پذیری، پاکدامنی و ایمان گوش فرا ‌می دهند.

ازدواج در آیین یهود

از دیدگاه یهودیان ازدواج به معنای کمال انسانی می‌باشد و چنان که در کتاب پیدایش آمده است که “مرد، پدر و مادر خویش را رها کرده و به زن خویش می پیوندد و یک تن حساب می شود”. از این رو گفته شده است که زن و مرد مجرد کامل نیستند و ازدواج تنها راهی‌ست که می‌تواند آنان را کامل کند.

در این عقد شخص سوّمی به نام خاخام حضور دارد که متن عقد را می‌خواند.

در آیین یهود همیشه ازدواج با دیگر ادیان مسأله بوده است.

در آیین یهود مرد می‌تواند چند زن بگیرد.

ازدواج یهودیان دارای سه رکن اساسی می‌باشد:

1. کتوبا: که همان صیغه نامه می باشد که به صورت مکتوب است و پیش از ازدواج زوجین مکتوب می شود و پیرامون تعهدها و مسئولیت‌های داماد نسبت به همسر آینده خویش و اختیاراتی برای همسر در زمان مسافرت یا طلاق یا شرکت شوهر در جنگ یا ازدواج مجدد شوهر، چهارچوب‌ها و حدودی را تعیین می کند.
2. خوپا: که از نمادهای اصلی ازدواج یهودیان است. خوپا از چهار ستون چوبی تشکیل شده است که پارچه ای سفید روی آن را می پوشاند. خوپا نماد اولین خانه ای است که عروس و داماد در آن پا می گذارند.
3. بَدِکِن: رسمی است که بر اساس آن داماد بر زیر خوپا بایستی بر چهره ی عروس توری بگذارد. پوشیده بودن چهرهٔ زن در نزد عبرانیان نشانه ای از عفت تلقّی می شد. رسم بَدِکِن بر پایهٔ داستانی از کتاب پیدایش است که بر اساس آن لابان به جای راحیل، خواهرش لیه را به عقد ازدواج یعقوب درآورد و یعقوب وقتی چهرهٔ لیه را گشود، دانست که لابان به او فریب زده است. مراسم و آداب مربوط به بَدِکِن در تلمود و شولحان عاروخ تشریح شده اند.

ازدواج در آیین مسیحیت

درنزد مسیحیان ازدواج و تأهّل از ارزش دینی بعنوان یکی از هفت شعار در دین مسیح ، برخوردار است، ولی اصل و تأکید آنان بر تجرد است. مسیحیان بر تجرد به مثابه آرمانی والا، به خصوص از آن جهت که عیسی ازدواج نکرده ،تأکید دارند. در صورتی که شخص مرتکب رابطه نامشروع نشود.

نزد مسیحیان ازدواج حتماً باید دائمی باشد و قابل انقطاع نیست.

آنان طلاق را به رسمیت نمی شناسند و هر فردی حق دارد تنها یک بار ازدواج کند، نه بیش تر.

در آیین مسیحیت مانعی برای ازدواج با پیروان سایر مذاهب وجود ندارد.

در مسیحیت عروس و داماد آزاد هستند متن سوگند و پیمان ازدواج خود را خودشان بنویسند از این رو این متن بر اساس سلیقه انتخاب می شود. اما در زیر 3 نمونه متن که از همه رایج تر هستند آورده شده است:

1. من «فرهاد»، تو را «شیرین»، بعنوان همسر قانونی خود بر می گزینم، تا از امروز به بعد تو را در کنار خود داشته باشم. در هنگام بهترین‌ها و بدترین ها، در هنگام تنگدستی و ثروت، درهنگام بیماری و سلامتی، برای اینکه به تو عشق بورزم و تو را ستایش کنم. از امروز تا زمانی که مرگ ما را از هم جدا کند.
2. من «فرهاد»، تو را «شیرین»، بعنوان همسر خود، دوست ابدی، همراه وفادار و بعنوان عشقم از امروز به بعد انتخاب می کنم. در حضور خدا، فامیل و دوستانم ، سوگند رسمی خود را به تو پیشکش می کنم تا در بیماری و سلامتی، خوشی‌ها و ناخوشی ها، شادی‌ها و غم ها، بدون قید وشرط عاشق تو باشم، در مسیر رسیدن به اهدافت تو را یاری کنم، به تو احترام بگذارم، با تو بخندم و با تو گریه کنم، و تا زمانیکه هر دوی ما زنده هستیم تو را عزیز بدارم.
3. من «فرهاد»، تو را بعنوان همسر وفادار خود انتخاب می کنم، در مقابل این شاهدان سوگند یاد می کنم تا زمانیکه هر دوی ما زنده هستیم به تو عشق می ورزم و از تو مراقبت می کنم. من تو را با تمام ضعف‌ها و قوت هایت انتخاب کردم همانطور که تو مرا با تمام نقاط ضعف و قدرتم قبول کردی، زمانیکه به کمک احتیاج داشتی به تو کمک خواهم کرد و زمانیکه به کمک احتیاج داشتم به سراغ تو خواهم آمد. من تو را بعنوان کسی که تا پایان عمر با او زندگی خواهم کرد انتخاب کرده ام.

ازدواج در آیین اسلام

در آیین اسلام خطبه و صیغه‌ای فقط جهت محرمیت خوانده می‌شود، و در مورد نحوه‌ی زندگی، کیفیت و پذیرش تعهدات متقابل، مطلبی وجود ندارد.

در دین اسلام جاری شدن عقد مشروط به رضایت پدر دختر است و رضایت عروس و داماد به تنهایی کافی نمی‌باشد. در صورت در قید حیاط نبودن پدر دختر، رضایت پدر بزرگ (جد پدری) او شرط لازم است.

در دین اسلام نوع دیگری از ازدواج وجود دارد که به ازدواج موقت یا صیغه معروف است که مدّت این عقد به صورت توافقی و در مدّت زمان معین تعیین می‌شود.

در هنگام ازدواج، مرد باید مالی را به زن ببخشد که به مهریه معروف است و مقدار آن به صورت توافقی می‌باشد.

در این عقد شخص سوّمی به نام عاقد حضور دارد که متن عقد را به وکالت از عروس و داماد می‌خواند، پس از خواندن خطبه، عروس و داماد باید رضایت خود را از وصلت، با گفتن واژه بله اعلام کنند.

در آیین اسلام مانعی برای ازدواج با پیروان سایر مذاهب وجود ندارد در صورتی که هر دو به آیین اسلام روی آورند.

در آیین اسلام مرد می‌تواند چند زن بگیرد.

روش اجرای عقد

عاقد: به مبارکی و میمنت پیوند آسمانی عقد ازدواج دائم و همیشگی بین دوشیزه محترمه سرکار خانم «شیرین» و آقای «فرهاد» منعقد و اجرا می‌گردد.

گرفتن وکالت از زن

عاقد: دوشیزه محترمه مکرمه سرکار خانم «شیرین» ، آیا بنده وکیلم شما را به عقد زوجیت دائم و همیشگی آقای «فرهاد» به صِداق و مهریه‌ی معین (مقداری پول) درآورم؟

گرفتن وکالت از مرد

عاقد: جناب آقای «فرهاد» آیا از طرف شما وکالت دارم که ایجاب موکّله‌ی خود، خانم «شیرین» با مهریه و شرایط ذکر شده قبول نمایم؟

خطبه عقد

بعد از گرفتن وکالت از عروس و داماد خطبه عقد بشرح ذیل جاری می‌شود:

به نام خداوند بخشنده و مهربان

سپاس خداوندی را که نکاح را حلال، و محارم و زنا را حرام کرد و دل‌ها را پس از اختلاف و جدایی به یکدیگر پیوند داد و آنان را به مهربانی و نیکی واداشت. سپس سلام و درود بر سرورمان محمّد و خاندان بزرگوارش باد.

خداوند تبارک و تعالی فرمودند: البته باید مردان و زنان بی‌همسر و کنیزان و بندگان شایسته خود را به نگاه یکدیگر درآورید. اگر آن زنان و مردان فقیرند، خدا به لطف و فضل خود آنان را بی‌نیاز و مستغنی خواهد کرد و خداوند رحمتش وسیع و نامتناهی و به احوال بندگان آگاه است.

حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: ازدواج سِنت من است و هر کس از سِنت من رویگرداند، از من نیست. ایشان می‌فرمایند: هر که ازدواج کند، نصف دینش را حفظ می‌کند. نصف دیگرش را هم از راه تقوا و پرهیزگاری حفظ می‌کند.

عاقد به وکالت از خانم می‌گوید: زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (نام خانم) مُوَکَّلی (نام آقا) فِی المُدَّه‌یِ المَعلُومَه‌یِ (در مدّت زمان مشخص) عَلَی المَهر المَعلُوم (و با مهریه مشخص) سپس به وکالت از آقا جواب می‌دهد: قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی (نام آقا)

معنی: من موکل خانم «شیرین» و موکل آقای «فرهاد» هستم که در مدّت معلوم و در ازای مبلغی معلوم شما را به عقد هم دربیاورم.

ازدواج در آیین آریایی

عقد آریایی ترکیبی از میهن پرستی ایرانی، رسم و رسوم است و به دلیل متن پر از مهری که دارد میان ایرانیان رایج است.

لباسهای عروس و داماد هر دو به رنگ سفید است که نماد خلوص و پاکی و بیگناهی است و در این مراسم هر دو گل به گردن دارند.

در این عقد شخص سومی به نام پیمان بان حضور دارد که متن عقد را میخواند و عروس و داماد بعد از آن تکرار میکنند.

در فرهنگ آریایی مانعی برای ازدواج با پیروان سایر مذاهب وجود ندارد.

در فرهنگ آریایی مرد و زن فقط یک همسر همزمان میتوانند داشته باشند.

روش اجرای عقد

سوگند یا پیمان داماد

پیمان بان: در نزد انجمن، «فرهاد!» آیا به طراوت بهاران سوگند یاد میکنی تا همواره آنچه بر خود روا داری بر همسر خویش نیز روا داری و آن چه بر خود نمی پسندی بر او نپسندی؟ برای او شویی وفادار و برای فرزندانت پدری خردمند و راهگشا باشی؟

داماد : سوگند یاد میکنم.

سوگند یا پیمان عروس

در نزد انجمن «شیرین!» آیا به سر سبزی و باروری تابستان سوگند یاد میکنی تا با همسرت مهربان و همدل باشی و غرور و احترام او را همواره به جا آری؟ نیاز او را نیاز خود و در بی نیازی و بی آزی همساز و همگام او باشی؟

عروس : سوگند یاد میکنم.

سوگند یا پیمان مجدد داماد

در نزد انجمن «فرهاد!» آیا به رنگارنگی پاییز سوگند یاد میکنی تا همواره پشتیبان و یاور او باشی در شادی‌، غم‌، دارا و ناداری‌، تندرستی و بیماری، منزلت بانوی خویش را در تنهایی و در میان انجمن چون گوهری یگانه پاس داری؟

داماد : سوگند یاد میکنم.

سوگند یا پیمان مجدد عروس

پیمان بان: در نزد انجمن «شیرین!» آیا به سپیدی و پاکی زمستان سوگند یاد می‌کنی که همواره اجاق گرمی بخش، بختتان را روشن و پر فروغ نگه داری و برای او همسری وفادار و برای فرزندانت مادری دلسوز و مهربان باشی؟ به خانه ات شادی و گرمی بخشیده و آنچه در توان داری را در آذین بندی و پاکی به کار گیری؟

عروس : سوگند یاد میکنم.

در ادامه پیمان بان، یک شعر زیبا و خوش آهنگ را میخواند و داماد پس از او تکرار می کند:

به نام نامی یزدان

تو را برگزیدم از میان این همه خوبان

برای زیستن با تو، میان این همه گواهان

بر لب آرم این سخن با تو، وفادار خواهم ماند

در هر لحظه، در هر جا، پذیرا می‌شوی آیا؟

تو با من این چنین پیمان کن، که من با تو

پس از آن عروس متن پیمان را به صورت زیر پس از پیمان بان تکرار می کند:

به نام نامی یزدان، پذیرا میشوم، مهر تو را از جان، همین حالا

بازگویم میان انجمن با تو، وفادار تو خواهم ماند

در هر لحظه، در هر جا برای زیستن با تو

تو هم با من چنان با مهر پیمان کن، که من با تو

عروس و داماد جملات زیر را پس از پیمان بان همزمان تکرار می کنند:

تو چون هم آشیان خواهی شد با من، تمام عمر خواهم بود یک جان در دو بدن با تو.

بهشت عشق سازم خانه را، سرشار از مهر و نور و عطر و یاسمن با تو.

گواهان این پیوند: همایون باد این پیمان، همایون باد این پیوند.

گرامی باد این سوگند، همایون باد، همایون باد، همایون باد.

پیمان بان: شادباش ما و انجمن را پذیرا باشید.

نیایش پیمان زناشوئی

پیمان بان این نیایش را پس از پیمان می خواند:

به نام دادار نیک اندیش...

پروردگار دانا و توانا، ای یزدان پاک، ای دگرگون ساز دل‌ها و روشنی بخش چشم ‌ها، ای به آیین گرداننده شبان و روزان، ای سامان بخش نابسامانی ‌ها و ای زُداینده‌ پریشانی‌ ها، ای هستی ده و هستی بخش، تو را سپاس می‌گوییم که به این دو یار مهربان‌، مهر خویش ارزانی داشتی تا زندگی‌شان را با پیوند دست‌‌ها و دل های‌شان آغاز نمایند.

ای آگاه ‌ترین آگاهان...

سختی ‌ها، ناپاکی ‌ها، ستیز، رنج‌‌ها و شکنجه‌های زمانه را از ایشان دور ساز و دروازه ‌های نیکی، خوشبختی و به زیستی را به رویشان بگشای.

هر روزشان را چون امروز گرم و درخشان و شادمان ساز. سفره‌ی زندگی‌شان را همواره گسترده و پر برکت بدار.

به آنان فرزندانی ببخش تا با نیکی در پندار، کردار و گفتار در بهبود خانواده و جهان خویش کوشا باشند. عشق و مهر این خانواده را به استواری دماوند، به لطافت گل‌ها و روشنایی خورشید، به زلالی دریاها، به طراوت باران، به نسیم بهاری، به سرسبزی جهان همواره استوار و پایدار بدار.

پروردگارا! جام عشق، احترام، دوستی، گذشت، پیروی، همدردی، همراهی، همسازی و مهرورزی را میان این دو یار نشکن و آن را همواره لبریز و جاوید نگه دار.

پروردگارا! هر روزشان را روزی نو و شب ‌هایشان را پر ستاره و چون مهتاب پاییزی درخشان ساز. طلوع هر بامداد زرین‌ت را به نگاه پر مهرشان ببخش تا با عشق خویش، گرما‌بخش وجود یکدیگر باشند. سال ‌های زیستن‌شان را پایدار و وفاداری به همسر را در نهادشان جاوید و ابدی بدار.

پروردگارا! بخت‌شان را بلندای آبی رنگ آسمان، غرورشان را شکوه ستیغ‌‌های بی‌راه البرز، آرامش‌شان را به نرمی گندم‌زار‌های دشت مغان و مهرشان به یکدیگر را به ژرفای دریای پارس همانند گردان تا در پرواز زندگی هم‌بال یکدیگر چون عقابان تیز پرواز زاگرس، پشتیبان و یکدل باشند و آشیان خویش را از دسترس بدخواهان دور نگه دارند.

پروردگارا! چونان فرمای تا شقایق ‌های خود رویِ دشت‌های دور در هنگامه‌ی رقص با نسیم بهاران قصه‌گوی مهرشان باشند و گل‌های کوهی روییده در کنار سنگ‌های تفته از آفتاب در چشم‌انداز جویبارهای زلال و لغزنده یاد آور پیمان و وفاداری‌شان به یکدیگر گردند.

پروردگارا! کین، ناسازگاری، دروغ و کج اندیشی و اهریمنی را از نهادشان دور ساز و مشعل مهر و راستی، همدلی و خرمی اهورایی را در دل ‌هایشان بیفروز. باشد که چون نیاکان مهر آیین خویش ستایشگر تو باشند و نیکی‌ ها، سپیدی‌ ها، پاکی‌ها و زیبایی ‌هایت را همواره به خاطر میسپارند.

گواهان پیمان

سه بانو به عنوان های:

سپندارمذ (الهه مادر زمین)، آناهیتا (الهه آب و نعمت) و میترا (الهه پیمان دوستی و مهر) حضور دارند که یکی کاسه عسل در دست ، یکی حلقه ی داماد در دست و سومین حلقه عروس در دست با پیمان بان همراهی می کنند.

پس از سوگند یاد کردن عروس و داماد الهه‌ها این جمله را تک تک بر زبان می آورند.

گواهی می دهم پیمان بستن شما را... شادکام و خوشبخت باشید.

فلسفه حلقه ازدواج

حلقه‌ای که امروزه در تمام دنیا هنگام ازدواج زن و شوهر به دست هم می‌کنند، برگرفته از حلقه‌ی مهر در آیین میترائیسمِ ایران می‌باشد. در آیین میترائیسم بارز‌ترین نشانه‌ی میترا که ایزد بزرگ این آیین است، حلقه‌ی مهر بوده که در بیشتر نقش‌های بجا مانده از میترا در دست وی دیده می‌شود. حلقه‌ای که به وضوح آن را در دست فروهر نیز می‌بینید.

میترا ایزد مهر و محبّت و پیمان بوده و بیشتر از سه هزار سال پیش کسانی که در ایران پیمان زناشویی می‌بستند، آن را به نشانه‌ی پیروی از میترا به دست می‌کردند و با اینکار هم ارادت خود را به میترا نشان می‌دادند هم از او که ایزد مهر و پیمان است یاری می‌گرفتند تا همیشه بر سر پیمانی که می‌بندند استوار باشند چرا که میترا پیمان شکنان را دوست ندارد.

امروز تمام دنیا بدون این که بدانند یکی از کهن‌ترین رسم‌های ایرانی متعلق به میترا را به‌جای می‌آورند.